Pagina 57 van: Piloot en Vliegtuig Editie 8-2022
PILOOT EN VLIEGTUIG AUGUSTUS 2022 57
Wat me opviel aan het arbeidsconflict bij Schiphol, waar on-
der meer bagage-afhandelaars en veiligheidspersoneel on-
langs in staking gingen, was hoe snel het conflict met on-
derhandelingen werd opgelost, althans voorlopig. Weliswaar
was er al langer onvrede onder werknemers, maar toen de
vlam in de pan sloeg bleek er snel een loonsverhoging mo-
gelijk. Dit roept bij mij enkele vragen op. Ten eerste: waar-
om heeft het zo lang geduurd voordat de arbeidsvoorwaar-
den werden aangepakt? Ten tweede: wat betekent dit op
langere termijn voor de invloed van werknemers?
Er wordt vaak gezegd dat loonkosten de concurrentiepositie
van bedrijven ingrijpend beïnvloeden. Anderzijds schijnt Ne-
derland in veel sectoren een relatief gematigde loonontwik-
keling te hebben en zijn er veel andere factoren die de
loonkosten per eenheid productie, de totale kosten en de
concurrentiepositie beïnvloeden. Hogere loonkosten die sa-
mengaan met een hogere productiviteit kunnen leiden tot
lagere kosten per eenheid product. Hogere kwaliteit kan
klanten aantrekken, ondanks hogere kosten. Een stabiele
arbeidsmarkt kan gunstig zijn voor het vestigingsklimaat. De
op dit moment gunstige geografische positie van Schiphol
levert klanten op, en maakt een zekere vrijheid in het kos-
tenniveau mogelijk. Voor werkgevers zijn lage kosten altijd
voordelig, maar wat betekent dit voor de productiviteit, voor
de kwaliteit, en dus voor de concurrentiepositie? Schiphol
heeft zijn vooraanstaande positie op de luchtvaartmarkt niet
alleen te danken aan het kostenniveau.
INHAALSLAG
Concurreren op kosten kan zelfs gevaarlijk zijn: het kan de
aandacht afleiden van andere belangrijke zaken. Wellicht –
ik kan het niet bewijzen maar denk het wel – heeft het
avontuurlijke imago van luchtvaart de lonen relatief laag ge-
houden. Eerder heb ik betoogd dat luchtvaart steeds meer
een gewone bedrijfstak wordt, en dat geldt ook voor de
aantrekkelijkheid als werkgever. Misschien loopt het welva-
rende Nederland – ook welvarend voor relatief laagbetaal-
de uitvoerende werknemers – hierin wel voorop, net als bij
bijvoorbeeld milieuzaken. Het schijnt dat er in China, toch
geen voorbeeld van een democratie, steeds meer protes-
ten komen tegen vervuiling door bedrijven. Misschien kan
Schiphol vooroplopen, zowel bij het aanpassen van lonen
als bij het omgaan met strijdige belangen.
Maar wat kunnen die aanpassingen dan zijn? Ten eerste,
voor zover dat nog niet gebeurt: het in evenwicht brengen
van de lonen in verschillende sectoren. Hierin staat de lucht-
vaartsector niet alleen: ook politiemensen, defensiepersoneel
en lagereschool-onderwijskrachten lopen momenteel hun
loonachterstand in. Dat er – zoals de politiek kennelijk denkt
– sprake is van een loonachterstand zou al te denken moe-
ten geven. Ten tweede, alweer voor zover dit nog niet (ge-
noeg) gebeurt: het benadrukken van andere manieren om
de productiviteit, kwantitatief en kwalitatief, te verbeteren. Dit
kan overigens de positie van werknemers bedreigen als dit
bijvoorbeeld leidt tot automatisering of tot hogere eisen aan
werknemers. Er moet dus nadrukkelijk rekening worden ge-
houden met de belangen van werknemers. Het schijnt dat in
Nederland de tegenstelling tussen werkgevers en werkne-
mers minder scherp is dan in andere landen, en de vakbon-
den minder militant. Dat moet worden gekoesterd en is mis-
schien een reden dat het arbeidsconflict bij Schiphol relatief
snel – voorlopig – is opgelost. Automatisering is een hardnek-
kige kwestie. Ik kan me voorstellen dat zaken zoals bagage-
afhandeling verder kunnen worden geautomatiseerd, en het
kostenvoordeel daarvan wordt groter naarmate de lonen ho-
ger zijn. Dit kan nadelig zijn voor de positie van werknemers,
althans voorlopig. Maar als Schiphol daarmee op langere ter-
mijn de concurrentie beter aankan omdat in andere landen
de lonen ook onder druk komen te staan, zijn de belangen
van werknemers misschien gediend. Bovendien, een race
naar de bodem is ook ongunstig voor werknemers, al is het
maar omdat er geen ‘objectieve’ ondergrens voor lonen is
aan te geven. Lonen verlagen – of niet verhogen – lijkt op kor-
te termijn mooi, maar als Nederland een lagelonenland
wordt heeft bijna iedereen daar op termijn last van. Immers,
de luchtvaart is niet de enige sector waar werkgevers de lo-
nen wel omlaag willen hebben.
TEN SLOTTE
Het conflict bij Schiphol en de oplossing ervan tonen vol-
gens mij dat zowel de algemene cultuur als de oplossing
van concrete conflicten voor wat betreft arbeidsverhoudin-
gen in Nederland per saldo een goede is. De ontwikkelin-
gen bij Schiphol zijn wat mij betreft een nieuw signaal dat
de luchtvaartsector toe is aan verandering. Omdat het bij
uitstek een internationale bedrijfstak is moet verandering
niet alleen komen van bovenaf – overheden en IATA en zo –
maar ook van onderaf, zoals bij Schiphol van de werkne-
mers. Als dit op termijn leidt tot verbetering van de toe-
komstbestendigheid van de sector is dat goed. Veranderin-
gen gaan nu eenmaal bijna nooit vanzelf en doen meestal
wel iemand pijn.
ANALYSE Door: Hans Heerkens
SCHIPHOL EN DE FACTOR ARBEID
Concurreren
op kosten
kan
gevaarlijk
zijn
Hans Heerkens
is docent
luchtvaartindustrie
Universiteit Twente
hans.heerkens@freeler.nl
Bijschrift
57_analyseheerkens.indd 57 19-07-2022 10:00