Pagina 59 van: Piloot en Vliegtuig Editie 8-2021
PILOOT EN VLIEGTUIG augustus 2021 59
Onlangs werd een passagiersvliegtuig van Ryanair onder-
schept en gedwongen in Belarus (Wit-Rusland) te landen,
waarna twee passagiers werden gearresteerd. Dit voorval
roept veel vragen op. Op zijn minst zullen sommige vlieg-
tuigpassagiers bepaalde vluchten mijden als die tot landen
kunnen worden gedwongen in staten waar geen (tussen)
stop is voorzien. In tegenstelling tot bijvoorbeeld vliegtuig-
kapingen lijken de gevolgen vooralsnog beperkt. Ik heb tot
nu toe niet het idee dat luchtvaartmaatschappijen er erg
door in de problemen zijn gebracht. Ongetwijfeld speelt
mee dat Wit-Rusland een relatief klein land is waar om-
heen kan worden gevlogen en waarvan de economische
betekenis verhoudingsgewijs gering is. Een groter en
machtiger land had ofwel deze zaak niet zo laten escale-
ren ofwel een minder confronterende wijze gekozen om
de arrestatie te bewerkstelligen. We moeten niet uitsluiten
dat de leiding van ‘Belarus’ duidelijk wil maken dat ook
een klein land machtsmiddelen kan inzetten. Zeker als het
wordt gesteund, misschien passief, door een groot nabu-
rig land, zoals Rusland in dit geval. Het lijkt me goed mo-
gelijk dat de verontwaardiging in grote delen van de we-
reld aanhangers van de dictatuur in Wit-Rusland verenigt,
zeker dankzij de solidariteit van Rusland.
Precedent?
De tegenmaatregelen van de Europese unie en de Verenig-
de staten lijken slechts deels te beogen de gevolgen van
de onderschepping – de arrestatie van journalist Pratasevitsj
en diens vriendin sapega – ongedaan te maken. In ieder
geval wordt herhaling hopelijk voorkomen. althans, voor zo-
ver ik kan opmaken uit krantenberichten. In sommige op-
zichten verschilt de onderschepping van het Ryanair-vlieg-
tuig van kapingen uit het verleden. Vliegtuigkapingen wer-
den vaak uitgevoerd door individuele personen of organisa-
ties die geen veilige haven in de vorm van een in prakti-
sche zin onkwetsbare staat hadden. Dat was in het geval
van Wit-Rusland niet aan de orde. Er zijn wel precedenten.
Rusland schoot jaren geleden een Koreaans passagiers-
vliegtuig neer dat men aanzag voor een verkenningsvlieg-
tuig dat spioneerde bij raketinstallaties. Israël schoot een
passagiersvliegtuig neer omdat men vreesde dat het zich
zou storten op een kerninstallatie. En de Vs schoten een
Iraanse airbus uit de lucht omdat men die aanzag voor een
gevechtsvliegtuig dat een schip wilde aanvallen. In alle ge-
vallen bleek het vals alarm te zijn, maar er was hoe dan
ook sprake van een acute – aangenomen – dreiging. Dat
was bij Wit-Rusland absoluut niet het geval. De arrestatie
van de journalist en zijn vriendin maakte de reden van die
arrestatie niet ongedaan en voorkwam ook geen concrete
toekomstige strafbare feiten.
Lucht is internationaaL gebied
Niet voor niets zijn luchthavens internationaal gebied waar
nationale overheden slechts beperkte bevoegdheden heb-
ben. Maar natuurlijk hebben landen zeggenschap over het
luchtruim erboven. Luchtvaart zal zich altijd blijven bevin-
den in een spanningsgebied, net als scheepvaart. Denk
aan de officiële toestemming die sommige scheepskapers
vroeger hadden van overheden zoals groot-Brittannië en
Nederland. Bovendien helpen regels weinig als een passa-
giersvliegtuig door een straaljager tot landen wordt ge-
dwongen. Dan is het geen kwestie van regels maar van
politiek. De Eu heeft dan ook een politiek antwoord gege-
ven: reisbeperkingen en het bevriezen van banktegoeden
van Belarussische functionarissen. Luchtvaart heeft enkele
unieke eigenschappen die haar geschikt maken als poli-
tiek instrument. Vliegtuigen trekken de aandacht. Het is de
vraag of het aanhouden van een trein evenveel beroering
zou hebben gewekt. En een vliegtuig moet na korte tijd
landen, waardoor zowel de tijd om in te grijpen als de
mogelijkheid om ingrijpen te ontwijken beperkt zijn. Bo-
vendien strekken de meeste vluchten zich uit over meer-
dere landen en hebben passagiers vaak verschillende nati-
onaliteiten.
ten sLotte
De reacties van de Eu en Vs en de deuk in de reputatie
van Belarus als luchtvaartland leiden er hopelijk toe dat dit
soort incidenten niet meer voorkomen. Maar ongetwijfeld
zullen autoritaire leiders – of anderen – nieuwe manieren
vinden om de luchtvaart als politiek instrument te gebrui-
ken. tenslotte worden luchtvaartverdragen en verkeerslei-
dingtarieven al gebruikt als politiek wapen. Net zoals ener-
gie – denk aan de commotie rond Nord stream 2 –, im-
porttarieven enzovoort. Politiek zal zich met luchtvaart blij-
ven bemoeien. In ieder geval zijn er – ditmaal – geen do-
delijke slachtoffers gevallen. Het feit dat Rusland deze
vorm van luchtpiraterij – want dat is het tot landen dwin-
gen van een passagiersvliegtuig – niet ondubbelzinnig
heeft veroordeeld, is misschien wel het meest verontrus-
tende aspect van deze zaak. Rusland had na haar ontwij-
kende gedrag rond het neerschieten van vlucht MH17 bo-
ven Oekraïne haar goede wil kunnen tonen. Dat is niet ge-
beurd. Hoe gaan we daar in de toekomst mee om? Hoe
wordt het isolement van Rusland, een matig ontwikkeld
maar belangrijk en invloedrijk land, doorbroken?
analyse Door: Hans Heerkens
Luchtvaart is PoLitiek
dus soms
bemoeit
politiek
zich met
luchtvaart
Hans Heerkens
is docent
luchtvaartindustrie
universiteit twente
hans.heerkens@freeler.nl
Bijschrift
59_analyseheerkens.indd 59 20-07-21 11:39
