Pagina 57 van: Piloot en Vliegtuig Editie 7-2022
PILOOT EN VLIEGTUIG JULI 2022 57
Een meerderheid in de Tweede Kamer heeft toestemming
gegeven om de vier MQ-9 Reaper onbemande vliegtuigen
die momenteel worden afgeleverd aan de luchtmacht te
bewapenen. Hoewel niet duidelijk is welke wapens zullen
worden meegevoerd, betekent dit beleidsvoornemen een
breuk met de gedachte dat drones alleen mogen worden
ingezet voor verkenningen.
Volgens mij is er niet veel verschil tussen het afwerpen van
een bom door een F-16 of F-35, eventueel op basis van
doelgegevens geleverd door een onbemand vliegtuig, en
een wapen dat wordt afgevuurd door een Reaper. Als het
goed is – niet altijd zeker – vuurt de vlieger van een be-
mand vliegtuig ook alleen maar wapens af als de verant-
woordelijke politici hiervoor toestemming hebben gegeven.
Hierin schuilt overigens het gevaar dat ‘de politiek’ zich te
veel in detail gaat bemoeien met het aanvallen van doelen.
Dataverbindingen maken rechtstreekse betrokkenheid rela-
tief gemakkelijk. Politici moeten duidelijke regels stellen
welke doelen mogen worden aangevallen en daarvoor ook
als het misgaat de verantwoordelijkheid durven nemen. In-
cidenten zullen er blijven, ook met bemande vliegtuigen.
Het is zelfs voorstelbaar dat een piloot die veilig achter een
bureau op duizenden kilometers van de aanval zit beter
een afgewogen oordeel kan geven dan een vlieger die
luchtafweer moet ontwijken. Het kan zijn dat de verant-
woordelijke bevelhebbers meer rechtstreekse invloed heb-
ben op het verloop van een gevechtsmissie en daarom
minder gemakkelijk de ‘fog of war’ kunnen gebruiken als
excuus voor eventuele fouten. De introductie van drones is
dus meer dan een kwestie van de aankoop van enkele
vliegtuigen. In feite wordt oorlog voeren – ogenschijnlijk –
steeds beheersbaarder en de inzet van drones is daarvan
een voorbeeld. Bovendien worden er bij aanvallen met be-
mande vliegtuigen ook fouten gemaakt, maar dan kun je
het vliegtuig minder gemakkelijk de schuld geven. Kortom:
alleen kijken naar de negatieve aspecten van drones is
even eenzijdig als alleen kijken naar hun militaire effectivi-
teit. Grondig nadenken over een Concept of Operations is
nodig om de negatieve effecten te minimaliseren en de
positieve te maximaliseren. Dat is lastig: ooit controversiële
wapens zoals onderzeeboten zijn nu geaccepteerd en mis-
schien hebben kernwapens wel geholpen om in de afgelo-
pen decennia oorlog in Noordwest-Europa te voorkomen.
DRONES ONVERMIJDELIJK
Wat Nederland ook doet, overal ter wereld worden drones
bewapend. Misschien zijn kleine, goedkope drones wel een
groter gevaar dan toestellen zoals de MQ-9 die een flinke
infrastructuur nodig hebben. Kleine drones kunnen relatief
gemakkelijk worden gebruikt en zijn moeilijk te bestrijden.
Desondanks vallen ze in principe buiten het nieuwe Kamer-
beleid. Sowieso zal Nederland zich moeten bezinnen op
anti-dronemaatregelen; Rusland en andere landen introdu-
ceren ook bewapende drones. We zullen dus moeten na-
denken over een wijze van oorlog voeren waarbij drones
op grote schaal worden toegepast. De kwetsbaarheid voor
aanvallen op strategische doelen en het vermogen een
oorlog voort te zetten grotendeels zonder menselijke be-
perkingen vormen volgens mij een groter gevaar dan de
kans op het onterecht aanvallen van een doel. Al is het
maar het hogere tempo waarin een conflict zich kan afspe-
len. Aan besluitvorming moet aandacht worden besteed. Ik
vraag me af of politici zich dit voldoende realiseren. Laser-
wapens die geen zware munitie nodig hebben, vormen
een potentieel krachtig wapen.
TEN SLOTTE
Bij de ontwikkeling en inzet van welk wapen dan ook moe-
ten we ons de vraag stellen of de meerwaarde tijdens een
oorlog opweegt tegen de nadelen: menselijk leed, kans op
escalatie enzovoort. Als eerste drones bewapenen is even
onverstandig als het helemaal niet doen. Ruslands invasie
in Oekraïne toont dat militair geweld nog niet is uitgeban-
nen, hoewel de lange periode van vrede in West-Europa –
niet vanzelfsprekend in dit door oorlog verscheurde conti-
nent – zeker stemt tot dankbaarheid. Voor wat betreft dro-
nes kunnen we profiteren van het denkwerk over ethische
aspecten dat elders, bijvoorbeeld in Duitsland, al is verricht.
Maar er blijven lastige vragen. Wie krijgt de zeggenschap
over drones, en wie beheert het gebruik ervan, als er bij-
voorbeeld vliegende onderzeeboten of tanks komen? Komt
er een doctrine waarin ‘bemand’ geen plaats heeft, zoals
de grondstrijdkrachten grotendeels buitenspel stonden bij
de inzet van strategische bommenwerpers tijdens de Twee-
de Wereldoorlog? Verschuift de machtsverhouding tussen
landen met en zonder infrastructuur voor onbemande
vliegtuigen? Bereiden drones ons voor op de opvolging van
de F-35 JSF, die wellicht onbemand zal zijn? Misschien
moet binnen de NAVO een eenheid worden opgericht die
nieuwe technologieën beproeft en in grote vrijheid hun ge-
volgen onderzoekt. Dat kost veel geld en er is veel techni-
sche en andere kennis nodig, maar als we veiligheidsvraag-
stukken serieus nemen moeten we dat ervoor over heb-
ben.
ANALYSE Door: Hans Heerkens
EEN BOM BLIJFT EEN BOM
… zelfs
afgeworpen
door een
drone
Hans Heerkens
is docent
luchtvaartindustrie
Universiteit Twente
hans.heerkens@freeler.nl
Bijschrift
57_analyseheerkens.indd 57 14-06-2022 14:02