Pagina 47 van: Piloot en Vliegtuig Editie 12-2020

PILOOT EN VLIEGTUIG december 2020 47

mijn allereerste analyse (toen nog editorial genoemd) ging
over de upgrade van de F-16. dat was in 1988; het vlieg-
tuig was toen nog geen tien jaar in gebruik. Pas tien jaar?
een civiel vliegtuig gaat bij KLm zo’n vijftien tot twintig jaar
mee. maar civiele vliegtuigen maken veel meer vlieguren
(zij het onder minder extreme omstandigheden). Hoe dan
ook, mijn eerste artikel over de toekomst van de F-16 stamt
uit 1991; zo’n vijfentwintig jaar voordat de eerste JSF’s
(F-35’s) in gebruik werden genomen.

In de jaren vijftig ging soms de licentieproductie van straal-
jagers bijna naadloos over in die van hun opvolgers. Nu zijn
de ‘luchtmachters’ die de opvolging van de F-104 Starfigh-
ter en de F-5 hebben begeleid waarschijnlijk de laatsten die
tijdens hun carrière de uitfasering van twee typen straalja-
gers hebben meegemaakt. Waarom is het dan nu al zinvol
om na te denken over de toekomst van de luchtmacht na
de F-35? Sommigen van ons maken die toekomst niet
meer mee. Omdat, op zijn minst, je continu de technische
en militaire ontwikkelingen in de gaten moet houden. en
dat doen het ministerie van defensie en de NAVO dan ook.
en omdat niet vaststaat hoe lang de F-35’s meekunnen. In
de jaren vijftig was de levensduur van gevechtsvliegtuigen
slechts enkele jaren. de F-16 ging een heel werkzaam le-
ven mee; ruim veertig jaar. maar pas op: de Fokker d.VII
ging bij de Nederlandse luchtmacht ook ruim twintig jaar
mee, en niet omdat er niet inmiddels betere vliegtuigen
waren. Het is dus goed om soms eens vooruit te denken.

Van Vliegtuigen naar systemen
Ten eerste is het de vraag of de JSF zal worden opgevolgd
door een gevechtsvliegtuig. Nu elektronica steeds belangrijker
wordt, en vliegprestaties (behalve vliegbereik) iets minder be-
langrijk, denk ik dat de F-35 vooralsnog niet wordt vervangen
maar wordt aangevuld met onbemande vliegtuigen. In de ge-
hele samenleving wordt apparatuur, ook de wat we noemen
‘intelligente’ systemen, steeds meer geautomatiseerd. Ik zie
aankomen dat de F-35 wordt aangevuld met onbemande sys-
temen, die multifunctioneel zullen zijn. Vliegers zullen dan, sa-
men met assistenten op de grond, luchtdoelen aanvallen. Ho-
pelijk is daarbij de westerse voorsprong op het gebied van da-
taverbindingen groot genoeg om verstoring door de tegen-
stander grotendeels te voorkomen. bemanningen kunnen dan
ook veelzijdiger worden want een vlieger kan, met assistentie
van de grond, een verscheidenheid van lucht- en gronddoelen
aanvallen en verkenningen uitvoeren.

Onzekerheden
dit laatste zal belangrijker worden, want als de levensduur
van gevechtsvliegtuigen steeds langer wordt, zal het moeilij-
ker worden om de omstandigheden te voorspellen waaron-
der zij zullen moeten opereren. bij de evaluatie van de F-
16-opvolgers had de luchtmacht hier al een, wat mij betreft,
goede methode voor: het definiëren van de operationele
omstandigheden (de effectiviteit van de tegenstander enzo-
voort) in plaats van ‘het strategische plaatje’. maar voor poli-
tici, die in onze democratie gelukkig het laatste woord heb-
ben, is deze ontsnappingsmogelijkheid niet weggelegd. Zij
moeten de intenties van een veelheid aan potentiële en
steeds veranderende tegenstanders interpreteren en niet
alleen de beste, maar ook de meest kosteneffectieve aan-
pak kiezen, en daarbij ook nog de belangen van lucht-
macht, marine en landmacht tegen elkaar afwegen. Wie
wordt bijvoorbeeld verantwoordelijk voor defensieve, en, in-
grijpender, offensieve operaties in het heelal, die in de ko-
mende decennia heel goed gemeengoed kunnen worden?
Om nog maar te zwijgen van cyberoperaties. Komt er een
nieuwe hete of koude oorlog, en zo ja, met wie: rusland,
china, Zuid-Amerika of Afrika? Hoe belangrijk blijven lucht-
machtoperaties eigenlijk? Tijdens de Koude Oorlog was
kwaliteit misschien wel de meest dominante factor. Nu
hebben we de luxe om andere aspecten zwaarder te laten
meewegen. maar weet wat je wenst. meer keuzevrijheid
betekent meer keuzestress. daarom is de vervanging van
één wapensysteem door meerdere subsystemen misschien
niet zo’n slecht idee. Ook al is de aanschafprijs misschien
hoger, je koopt wel flexibiliteit. Laten we ons niets wijsma-
ken: een alleskunner is in termen van kosteneffectiviteit op
lange termijn niet altijd de beste oplossing. een ‘system of
systems’ geeft flexibiliteit, zoals de aankoopfilosofie van de
b-21 raider bommenwerper hopelijk zal tonen. Het schijnt
dat de b-2 bommenwerper per ‘effectieve’ bom op het
doel goedkoper is dan een straaljager. Je kunt van alles op-
merken over deze stelling, maar hij geeft wel stof tot na-
denken.

ten slOtte
Veel van deze vragen zijn op zich niet moeilijker dan die
waar bedrijven voortdurend voor staan. maar de keuze van
een nieuw gevechtsvliegtuig bepaalt de gevechtskracht van
luchtstrijdkrachten voor een halve eeuw of meer. Je kunt er
dus nooit te vroeg over nadenken.

analyse door: Hans Heerkens

nOOit te VrOeg Om OVer na te denken

Wat wordt

de opvolger

van de F-35

lighting ii?

Hans Heerkens

is docent

luchtvaartindustrie

Universiteit Twente

hans.heerkens@freeler.nl

bijschrift

47_analyse.indd 47 16-11-20 13:43