Pagina 51 van: Piloot en Vliegtuig Editie 11-2021
PILOOT EN VLIEGTUIG november 2021 51
recent zijn plannen bekendgemaakt voor nieuwe onbe
mande gevechtsvliegtuigen (UCAv’s). Het gaat niet om al
dan niet bewapende verkenners zoals de Predator, maar
om vliegtuigen die kunnen opereren in zogenaamde con
tested airspace. De eerste onbemande vliegtuigen waren er
al in 1916, dus het is logisch dat op zeker moment de eer
ste UCAv’s komen: de Amerikaanse Skyborg en LongShot,
britse LAnCA, russische S70 en Turkse mIUS. meer dan
persberichten en afbeeldingen krijgen we nog niet te zien,
maar ze komen eraan. Toch is het begrijpelijk dat het even
heeft geduurd. Aan kanonnen en ongeleide wapens heb je
niet veel bij onbemande vliegtuigen; de tijdsvertraging van
(niet altijd betrouwbare) radioverbindingen is te groot. Ge
leide wapens tegen lucht en gronddoelen zijn pas sinds
een jaar of twintig betrouwbaar genoeg. Ze moeten hun ef
fectiviteit tegen een technisch hoogwaardige tegenstander
overigens nog bewijzen.
Luchtvaart wordt vaak gezien als vooroplopend bij innova
ties, maar in wezen is het een conservatieve bedrijfstak. Lo
gisch, want als vlieger vertrouw je op levenloze techniek, en
dus het liefste op apparatuur die zijn betrouwbaarheid
heeft bewezen. en, in zekere zin paradoxaal, omdat lucht
vaart zo veilig is kan het lang duren voordat een innovatie
zijn betrouwbaarheid heeft bewezen. ook de effectiviteit
staat vooraf lang niet altijd vast, en hangt bovendien af van
hoe de innovatie wordt vormgegeven. Denk aan de mes
serschmitt me262; de Duitse straaljager uit de Tweede
Wereldoorlog. vaak wordt gesteld dat het vliegtuig te laat
werd geïntroduceerd omdat Hitler het wilde inzetten als
bommenwerper. maar in die tijd werd het steeds gebruike
lijker dat jachtvliegtuigen bommen konden meevoeren, en
het bevestigen van een bom onder de me262 was niet
het probleem. De politieke strijd over de inzet van de me
262 en het oplossen van problemen zoals de kwetsbaar
heid van de turbinebladen vertraagden de inzet van de
straaljager volgens mij veel ingrijpender. om maar te zwij
gen van de tijd die het kostte om goede manieren te vin
den om het vliegtuig in te zetten en vliegers daarvoor op te
leiden. een straaljager effectief inzetten leer je niet zomaar.
Duitse vliegers vlogen zo’n honderdvijftig uur tijdens hun
opleiding, terwijl een F16piloot jarenlang moet oefenen
voordat hij of zij volledig inzetbaar is.
Onbekend terrein
Soortgelijke problemen doen zich voor bij de introductie
van onbemande gevechtsvliegtuigen. De russische S70
moet, als we de berichten erover mogen geloven, worden
bediend door een tweede vlieger in de nieuwe Su57
straaljager terwijl de verenigde Staten, en op termijn waar
schijnlijk ook europa, meer zien in autonome UCAv’s met
kunstmatige intelligentie aan boord. voor een succesvolle
toepassing van onbemande gevechtsvliegtuigen is een
veelheid aan capaciteiten nodig, op het gebied van kunst
matige intelligentie oftewel KI (om het vliegtuig effectief te
laten reageren op veranderende omstandigheden), man
machineinterface (om bestuurders maximale vrijheid te
geven en toch gebruik te maken van de mogelijkheden van
KI) en vliegtuig en motortechnologie (om een lange
vluchtduur te combineren met de juiste mate van bijvoor
beeld wendbaarheid). een onbemand gevechtsvliegtuig
ontwerpen valt dus niet mee; het is meer dan een radio
grafisch bestuurbaar modelvliegtuig. Je hebt er een veel
heid aan capaciteiten voor nodig, en ik denk dat de wester
se wereld, met zijn verscheidenheid aan grote en kleine, in
novatieve bedrijven, hiertoe beter in staat is dan centraal
geleide economieën. maar dat weten we natuurlijk nooit
zeker. Autocratieën zoals rusland en China kunnen doelen
die voldoende concreet zijn misschien effectiever bereiken
dan het Westen. Ik denk opnieuw aan de Duitse straaljagers
die tijdens de Tweede Wereldoorlog zowel kwantitatief als
kwalitatief superieur waren aan de Gloster meteor. op ter
mijn zal de nadruk op KI groter worden om onbemande
gevechtsvliegtuigen hun potentieel te laten vervullen. Ik zie
de ethische problemen, maar die zijn voor een volgende
analyse.
ten slOtte
bij de ontwikkeling van de Duitse straaljagers waren techni
sche problemen (behalve met de motoren) niet de belang
rijkste reden van de trage introductie. De werkelijke obsta
kels waren politiek. ook bij de introductie van onbemande
gevechtsvliegtuigen speelt dit. Het britse defensieonder
zoeksinstituut DerA liet al jaren geleden onbemande ge
vechtsvliegtuigen in simulaties luchtgevechten voeren tegen
bemande straaljagers. meestal wonnen de onbemande
vliegtuigen. De grootste uitdaging is volgens mij: het ont
dekken van de gebruiksmogelijkheden van onbemande ge
vechtsvliegtuigen. De Amerikaanse marine heeft al een be
gin gemaakt: zij beproeft de mQ25; een onbemand tank
vliegtuig dat indien nodig kan opereren boven vijandelijk
gebied. Ik voorzie dat onbemande gevechtsvliegtuigen, die
relatief ‘stealthy’ zijn te maken, langdurig boven vijandelijk
gebied zullen kunnen patrouilleren en de bewegingsvrijheid
van vijandelijke strijdkrachten kunnen beperken. over een
jaar of vijftig zullen onbemande gevechtsvliegtuigen taken
vervullen waaraan we nu nog niet denken.
analyse Door: Hans Heerkens
Onbemande gevechtsvliegtuigen?
Ze komen
eraan!
Hans Heerkens
is docent
luchtvaartindustrie
Universiteit Twente
hans.heerkens@freeler.nl
bijschrift
51_analyseheerkens.indd 51 19-10-21 13:18
