Pagina 53 van: Piloot en Vliegtuig Editie 1-2021

PILOOT EN VLIEGTUIG januari 2021 53

Helaas las ik dat wordt overwogen om als voorwaarde voor
steun aan KLM eisen te stellen voor wat betreft geluidshin-
der en milieubelasting. Dat blijkt mij geen goede zaak.
als er geld nodig is om KLM de crisis door te helpen – en
of dit zo is en of we van de gelegenheid gebruik moeten
maken om de luchtvaart te hervormen, is een heet hangij-
zer – dan moeten zaken die niet zijn gerelateerd niet onder
druk van de omstandigheden met elkaar worden verbon-
den. ik begrijp best dat mensen die jarenlang uit hun slaap
zijn gehouden door opstijgende vliegtuigen nu een kans
zien. Maar als luchtvaart het milieu onacceptabel belast had
daar al lang iets aan moeten worden gedaan. De luchtvaart-
sector heeft hier zelf overigens ook een verantwoordelijk-
heid. Want de, al dan niet reële, economische betekenis
van luchtvaart is lang gebruikt om hinder niet met alle mo-
gelijke middelen aan te pakken – inclusief beperking van
het aantal vliegbewegingen.

Wereld een rem
ik zou er best vóór zijn om bijvoorbeeld vliegen zo duur te
maken dat ‘recreatief vliegen’ weer duur wordt, maar ik
vraag me af of ‘de politiek’ dat wel een goed idee vindt. Te-
gen geluidshinder zijn is één ding, maar vliegen zo duur
maken dat kiezers niet meer kunnen vliegen is iets heel an-
ders. ik vrees dat niet zozeer economische rationaliteit maar
mogelijke kiezerswoede bepaalt hoe duur luchtvaart wordt
gemaakt. Dat is niet alleen het geval op nationaal niveau
maar ook op internationaal niveau.
in landen als rusland en China is de middenklasse in op-
komst. in die landen komt vliegen nu binnen het bereik van
grote groepen mensen. Die laten zich hun vliegplezier niet
zomaar afnemen, en de regimes ter plaatse ontlenen hun
legitimiteit vaak in belangrijke mate aan (het uitzicht op)
welvaartstijging. Het is misschien jammer, maar zeker te
verwachten, dat opkomende landen, vaak autoritair gere-
geerd, zich niet zo druk maken om het milieu als noord-
west-Europa. nog afgezien van alle vliegtuigen die onze
luchtvaartindustrie daar kan verkopen – waarbij het vaak
gaat om veel geld en welvaart.

ToekomsTbesTendig
Het lijkt me beter om aan steun voor KLM geen milieuvoor-
waarden te verbinden, maar voorwaarden die KLM meer
toekomstbestendig maken. Dit vereist dan wel een beleid
dat luchtvaart niet ziet als een losstaand beleidsgebied, of

zelfs als een randvoorwaarde voor ander beleid, maar als
een integraal onderdeel van overheidsbeleid. Luchtvaart is
een productiemiddel, niet meer en niet minder. Een trans-
portvorm met specifieke voordelen (snelheid, veel lan-
dingsplaatsen) en nadelen (duur, milieuhinder is erg ge-
spreid). Beleidsdoelen moeten niet, of slechts beperkt, zijn:
het overeind houden van de luchtvaartindustrie, maar: be-
reikbaarheid van nederland, aantrekkelijkheid voor recreatie
en zakendoen, en in het algemeen het genereren van wel-
vaart. Zoals ik eerder heb betoogd is het niet vanzelfspre-
kend dat iedereen die dat wil naar het buitenland op vakan-
tie kan. als we dat willen moet de inkomensverdeling an-
ders, en daar zou ik best vóór zijn. Volgens mij kan dat wel
eens betekenen: een minder grote rol voor Schiphol als
hub (zonder dat de hubfunctie helemaal moet worden op-
geheven) en meer rechtstreekse vluchten naar bestemmin-
gen die zakelijk gezien nu of in de toekomst belangrijk of
interessant zijn. Luchtvaart zou volgens mij efficiënter kun-
nen zijn als het aantal hubvluchten wordt gesaneerd waar-
door het volume per vlucht toeneemt en het percentage
rechtstreekse vluchten omhoog kan. Maar ook dit vereist
het gedeeltelijk opgeven van de voordelen van liberalisatie.

Ten sloTTe
Het bovenstaande is gemakkelijk gezegd. De economische
ideologie is overwegend liberaal, en die ideologie heeft
veel goeds gebracht. Het is verleidelijk om datgene wat we
nu hebben te ervaren als vanzelfsprekend en de illusie te
koesteren dat we de voordelen kunnen hebben zonder de
nadelen. Het is niet ondenkbaar dat, als de liberale ideolo-
gie weer een beetje op zijn retour gaat, ook de luchtvaart
weer meer wordt gereguleerd. Het is echter de vraag of het
Westen dan nog zo’n overheersende invloed heeft in de
luchtvaartwereld. Bovendien staat niet vast dat we meer re-
gulering willen vanwege de problemen in één sector. De
luchtvaart is een internationale bedrijfstak en zonder me te
willen verschuilen achter de rest van de wereld zullen we er
toch rekening mee moeten houden.
afsluitend wil ik kwijt dat veel van mijn analyses gerelateerd
zijn aan de coronacrisis. Voor wie dit eentonig begint te vin-
den: volgens sommigen leven we in de ernstigste crisis
sinds de Tweede Wereldoorlog (misschien zegt dat iets
over onze welvaart). Hoe dan ook: deze crisis beïnvloedt
veel aspecten van de luchtvaart en ik kom er dus niet on-
deruit.

analyse Door: Hans Heerkens

luchTvaarT en zorg voor heT milieu…

… moeten

samengaan

Hans Heerkens

is docent

luchtvaartindustrie

universiteit Twente

hans.heerkens@freeler.nl

Bijschrift

53_analyseheerkens.indd 53 14-12-20 13:52