Pagina 62 van: Piloot en Vliegtuig Editie 07-2014

62 PILOOT EN VLIEGTUIG juli 2014

Met de annexatie van de Krim en het aanmoedigen van se-
paratisme in Oekraïne stelt de Russische president Putin de
NAVO voor enkele lastige dilemma’s, zowel politiek als mili-
tair. in de afgelopen twintig jaar heeft het Atlantisch bond-
genootschap zijn mandaat steeds verder uitgebreid, zowel
uit oprecht gevoelde noodzaak als met het doel politiek re-
levant te blijven. Was tijdens de Koude Oorlog de verdedi-
ging van het eigen grondgebied het hoofddoel en werd de
rest van de wereld overgelaten aan de Verenigde Staten, in
de laatste decennia werd de aandacht uitgebreid naar verre
oorden zoals irak en werd ‘terrorisme’ een verzamelnaam
voor een breed scala aan echte of vermeende dreigingen
waarop een militair antwoord niet altijd voor de hand lag
maar soms wel werd gegeven.

Defensie-uitgaven
Nu lijkt de Koude Oorlog terug. Maar er zijn belangrijke ver-
schillen met die slechte oude tijd. Voor welke uitdagingen
zien de leden van de NAVO zich geplaatst? Al vóór de crisis
in Oekraïne waarschuwden diverse politici, Europese en
Amerikaanse, dat de Europese defensie-uitgaven te laag wa-
ren om een acceptabel veiligheidsniveau te handhaven. Hun
waarschuwingen lijken aan kracht te hebben gewonnen,
maar is dat ook zo? De NAVO is volgens mij nog steeds veel
sterker dan Rusland, wiens economie wellicht zal instorten
bij een grootschalig of langdurig conflict. Op gebieden als avi-
onica, sensoren, motortechniek en systeemintegratie ligt de
NAVO volgens mij nog steeds ver voor op Rusland. Het pro-
bleem van de NAVO is dat vrijwel niemand in Europa en de
VS bereid is de offers van een oorlog te brengen. Tijdens de
Koude Oorlog werd rekening gehouden met een verlies van
een op de acht vliegtuigen per missie bij een eventueel con-
flict met het toenmalige Warschaupact. Dergelijke verliezen
zijn nu onacceptabel. Bovendien waren destijds de spelre-
gels duidelijk: landen binnen de Russische invloedssfeer
hoefden geen militaire steun van de NAVO te verwachten.
Zelfs bij de Russische invallen in Hongarije en Tsjecho-Slowa-
kije is militair ingrijpen nooit serieus aan de orde geweest, en
vrijwel iedereen berustte daarin. Nu heerst er een ongemak-
kelijk gevoel. De correspondent van de Volkskrant in Amerika,
Arie Elshout, kon zelfs met terugwerkende kracht begrip op-
brengen van het ‘weggeven’ van Tsjecho-Slowakije aan Hitler
door de Britse premier Chamberlain in 1938. Oekraïne is
geen NAVO-lid, de bevolking is, of lijkt, in zeker opzicht ver-
deeld, regering en overheid waren, en zijn misschien nog

steeds, zwak en niet smetvrij. Maar zoals in 1938 de Britten
tijd kochten om zich voor te bereiden op een oorlog die uit-
eindelijk toch kwam, zo moeten de NAVO-leden beslissen
wat te doen als een van hen te maken krijgt met door Rus-
land gesteunde separatisten. Het is te gemakkelijk om te
stellen dat Putin zo dom niet is. iemand die uit ideologische
motieven en om binnenlandse steun te behouden onrust
zaait in een buurland dat misschien op termijn niet in de
hand is te houden, is een gokker, net als Hitler destijds. De
NAVO moet zijn voorbereid op een krachtig antwoord als
een van de leden wordt geprovoceerd, want hoe langer
wordt gewacht, hoe onvoorspelbaarder de gevolgen. Het NA-
VO-handvest verplicht niet tot ingrijpen in Oekraïne, maar
wel in Polen.

Belangrijk miDDel
De luchtstrijdkrachten zijn in geval van een conflict een be-
langrijk middel: snel inzetbaar en een schild tegen Russi-
sche bemoeienis zonder het gevaar verstrikt te raken in een
eindeloze strijd op de grond. Maar het gevaar van escalatie
ligt op de loer. Een F-16 die separatisten in Polen aanvalt,
kan doorvliegen naar doelen in Rusland. Hoe kunnen de
Russen weten wat het toestel van plan is? Een vanuit Rus-
land afgevuurde luchtdoelraket kan best een vliegtuig bo-
ven Polen neerhalen. De kracht van westerse luchtoperaties
in de afgelopen decennia was dat de luchtverdediging van
tegenstanders snel werd uitgeschakeld. Dat kan in Oost-Eu-
ropa niet zonder gevaar voor escalatie. De kans op verlie-
zen is dus groot, maar niets doen lijkt geen optie. Putin
hoeft minder wakker te liggen van verliezen, maar kan door
het vuur van nationalisme dat hij zelf heeft opgestuukt tot
onbezonnen acties worden gedreven.

ten slotte
De Koude Oorlog is nog niet terug. Militair is het Westen
volgens mij relatief sterker dan destijds. Maar de eensge-
zindheid waardoor de NAVO destijds zowel een militair als
een politiek bondgenootschap kon zijn, is verdwenen. De
NAVO moet niet alleen plannen maken voor een eventueel
optreden tegen een oude tegenstander, maar moet ook
zijn politieke rol opnieuw definiëren. Zelfs als de huidige cri-
sis overwaait. Want dat een Europese staat grondgebied
van een buurland confisqueert, toont dat de lessen van
twee wereldoorlogen ofwel niet door iedereen zijn begre-
pen, ofwel zijn vergeten.

analyse Door: Hans Heerkens

iDentiteitscrisis navo

koude

oorlog is

nog niet

terug

Hans Heerkens

is docent

luchtvaartindustrie

universiteit Twente

hans.heerkens@freeler.nl

62_analyse.indd 62 16-06-14 16:33