Pagina 62 van: Piloot en Vliegtuig Editie 06-2014
62 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2014
Dat was althans het thema van het jaarlijkse Air Power Sym-
posium dat op 11 april 2014 plaatsvond in de Fokker Ter-
minal te Den Haag. De huidige Commandant Luchtstrijd-
krachten, luitenant-generaal Sander Schnitger, erfde bij zijn
aantreden een organisatie die de sporen draagt van twintig
jaar bijna ononderbroken bezuinigingen en ombuigingen.
Tijdens de Koude Oorlog was de bestaansreden van de Ko-
ninklijke Luchtmacht (KLu) duidelijk: de verdediging van
West-Europa tegen een mogelijke aanval van het Warschau-
pact. uitzendingen waren er nauwelijks en al was niet ie-
dereen overtuigd van de noodzaak van een sterke defensie,
toch werden er maar liefst 213 F-16’s aangeschaft. Van
diens opvolger, de F-35 joint Strike Fighter (jSF) worden
voorlopig 37 exemplaren gekocht, nog geen vijfde van het
aantal F-16’s. Wel zijn er transportvliegtuigen, –helikopters
en gevechtsheli’s bijgekomen. Schnitgers voorgangers Dros-
te en Berlijn kozen consequent voor kwaliteit boven kwanti-
teit, en dat heeft als voordeel dat de luchtmacht op een
verantwoorde manier kan worden uitgebouwd als dat ooit
nodig mocht zijn. Maar generaal Schnitger wil meer. Hij wil
versie 3.0 van de luchtmacht. En hij wil luchtmachters 3.0.
Het Air Power Symposium stond in het teken van deze ver-
nieuwingen. Daarom was er vergeleken met vorige jaren
meer aandacht voor organisatorische veranderingen dan
voor doctrines en materieel.
Luchtmachter 3.0
De luchtmacht is een beetje een grote familie. in de hogere
rangen kent iedereen iedereen en door de vele overplaat-
singen en soms het gedeelde gevaar tijdens bijvoorbeeld
uitzendingen heerst er een sterke groepscultuur. Dergelijke
organisaties lopen het gevaar conservatief en naar binnen
gekeerd te worden. Zeker als ze van buitenaf worden be-
dreigd, en twintig jaar bezuinigingen mogen gerust een be-
dreiging worden genoemd. Des te opmerkelijker waren de
eerste twee sprekers tijdens het symposium. Kolonel Ro-
bert Adang, hoofd Kernstaf Commando Luchtstrijdkrachten,
staat voor structuur en een efficiënt opererende organisatie.
Hij hield zijn presentatie samen met kolonel Elanor Boek-
holt-O’Sullivan, hoofd AiR (Ambitie innovatie Resultaten).
Zij wil chaos, verandering in de organisatie brengen, men-
sen stimuleren met originele ideeën te komen en die idee-
en uitproberen. Zo’n samengaan van structuur en chaos is
ongebruikelijk in private bedrijven, en waarschijnlijk uniek in
een militaire organisatie. Ook bijzonder is dat Luchtmacht
3.0 geen concreet einddoel heeft in de zin van doctrines,
aantallen vliegtuigen enzovoort. Het is geen eindstation, het
is een manier van reizen, zoals generaal Schnitger het uit-
drukte. Die reis mag tien jaar duren, en nog voordat hij is
geëindigd, wordt de tocht voortgezet naar Luchtmacht 4.0.
Dat is heel wat anders dan reorganisaties bij bedrijven,
waarbij in korte tijd specifieke, vaak financiële doelen moe-
ten worden gehaald. Opvallend was dat het ontbreken van
concrete doelen door de aanwezigen niet als bezwaar leek
te worden ervaren. Doelen als samenwerking, verantwoor-
delijkheid nemen, flexibel zijn, goed communiceren en der-
gelijke zijn prima, maar het gaat natuurlijk om de invulling
ervan. Toen commodore Fred Sotthewes, directeur Perso-
neel en Bedrijfsvoering, peilde wie in de zaal het beeld van
de Luchtmachter 3.0 onderschreef, bleek dat zowat de hele
zaal te zijn, inclusief buitenstaanders zoals ikzelf. Dus, aldus
Sotthewes, gaat het er ‘alleen’ nog maar om dat iedereen
zich gedraagt zoals hij of zij kennelijk vindt dat zou moeten.
De KLu is een voorbeeld van een zogenaamde ‘totalitaire or-
ganisatie’, een organisatie die het leven van haar leden op veel
gebieden beïnvloedt. Luchtmachters zijn niet zelden tweehon-
derd dagen per jaar van huis, ze dragen hetzelfde uniform,
hebben dezelfde gedragsregels aangeleerd. Volgens oud-be-
velhebber Berlijn is een luchtmachter vierentwintig uur per dag
militair en kan dus ook buiten de kazerne worden aangespro-
ken op zijn gedrag. Het veranderen van de cultuur in een der-
gelijke organisatie is moeilijk en tot op zekere hoogte riskant.
De Franse luchtmacht was aan het einde van de Eerste We-
reldoorlog de sterkste ter wereld. Twintig jaar later was hij ver-
ouderd, gedemoraliseerd en geen partij voor Hitlers Luftwaffe.
Maar niet veranderen is voor Schnitger en zijn mensen geen
optie. De huidige luchtmacht is een kleine organisatie die zich
in een burgerlijk georiënteerd land als nederland niet op zich-
zelf kan terugtrekken, voor nieuw personeel moet concurreren
met civiele bedrijven en voor de benodigde technologie
steeds meer afhankelijk is van de civiele markt.
ten sLotte
Militaire organisaties neigen naar conservatisme. Luchtstrijd-
krachten zijn geen uitzondering, integendeel. De lucht is
een vijandige omgeving, zelfs zonder tegenstanders. Wat
goed werkt, of het nu een vliegtuig is, een navigatiemiddel
of een procedure, wordt niet graag opgegeven. Generaal
Schnitger probeert van de KLu een continu veranderende
organisatie te maken zonder de voordelen van de bestaan-
de organisatie teniet te doen. Een investering met risico’s,
maar noodzakelijk en de moeite waard.
analyse Door: Hans Heerkens
KoninKLijKe Luchtmacht vindt zichzeLf opnieuw uit
Lucht
machter?
dan 24/7
militair!
Hans Heerkens
is docent
luchtvaartindustrie
universiteit Twente
hans.heerkens@freeler.nl
62_analyse.indd 62 14-05-14 13:52