Pagina 53 van: Piloot en Vliegtuig Editie 05-2023

PILOOT EN VLIEGTUIG MEI 2023 53

Aanpassingen in de Europese luchtvaartwetgeving van
2018 verplichten commerciële vliegmaatschappijen om pi-
loten bij aanwerving psychologisch te screenen. Deze psy-
chologische bedrijfsscreening staat naast de gebruikelijke
medische controle die een piloot op regelmatige tijdstippen
dient te ondergaan.
Bij een psychologische bedrijfsscreening dienen meerdere ei-
genschappen en capaciteiten van de kandidaat-piloot beoor-
deeld te worden. Om te voldoen aan de voorwaarden van EA-
SA dient hierbij aandacht besteed te worden aan cognitieve
capaciteiten, persoonlijkheidseigenschappen, operationele en
professionele competenties en sociale vaardigheden.
Waarom zijn cognitieve capaciteiten bij een piloot belang-
rijk? Het voorste deel van het menselijke brein – de zoge-
naamde (pre)frontale cortex – is verantwoordelijk voor de
meer complexe cognitieve hersenfuncties. Deze worden
executieve functies genoemd. Onze aandacht en concen-
tratie worden geregeld door dit deel van onze hersenen,
waardoor we in staat zijn om complexe taken – zoals het
besturen van een vliegtuig – uit te voeren. Het voorste deel
van de hersenen zorgt er ook voor dat we impulsen kun-
nen controleren. We kunnen daardoor irrelevante of onbe-
langrijke stimuli onderscheiden van belangrijke stimuli zodat
onze aandacht niet onnodig wordt afgeleid tijdens het uit-
voeren van veiligheidstaken. Het stelt ons ook in staat om
in complexe situaties goede beslissingen te nemen en ta-
ken zorgvuldig te plannen.

Al deze vermelde executieve functies zijn erg belangrijk voor
een piloot. Waar vroeger tijdens traditionele screenings bij aan-
wervingen van piloten voornamelijk aandacht werd besteed
aan technische vliegvaardigheden, wordt nu ook meer belang
gehecht aan niet-technische vaardigheden. Een goede piloot
beschikt naast goede vliegvaardigheden ook over goede com-
municatieve vaardigheden en leiderschapscapaciteiten. Het is
belangrijk om goed te kunnen samenwerken in teamverband.
Niet alleen gezagvoerder en copiloot maken deel uit van dit
team, ook cabinepersoneel, grondpersoneel, technisch perso-
neel en luchtverkeersleiding werken nauw met elkaar samen.
In complexe situaties dienen piloten stressbestendig te zijn en
te allen tijde een goed overzicht te kunnen behouden over de
situatie. Tijdens een kwaliteitsvolle bedrijfsscreening worden
ook probleemoplossende vaardigheden beoordeeld. Indien
zich complexe, technische of professionele problemen voor-
doen voor en tijdens de vlucht, dient een piloot in staat te zijn
veilige beslissingen te nemen.
Zowel in Nederland als in België bieden bedrijven kwali-
teitsvolle psychologische bedrijfsscreenings aan die voldoen
aan de vereisten van EASA. Van belang daarbij is dat er psy-
chologen met kennis van luchtvaart verantwoordelijk zijn
voor het samenstellen en beoordelen van de assessments.

Katrien Vercauteren is gezagvoerder Boeing 737, geaccrediteerd
klinisch luchtvaartpsycholoog en klinisch directeur van Crew-
mind (www.crewmind.net), een Belgisch expertisecentrum voor
luchtvaartpsychologie op de luchthaven van Oostende.

NIET-TECHNISCHE VAARDIGHEDEN
PSYCHOLOGIE Door: Katrien Vercauteren

LAST MINUTE

??

? ?

??

??

‘Een piloot

moet goed

kunnen

samen-

werken’

WAT IS CPDLC?
CPDLC staat voor Controller Pilot Data Link Communications, een digi-
taal communicatieprotocol dat sinds het begin van de jaren 2000 bij
Maastricht Upper Area Control (MUAC) center wordt gebruikt en voort-
durend wordt verbeterd. Het is een aanvulling op de VHF-radio-telefonie
(RT) voor de verbinding tussen de luchtverkeersleider en de piloot. Om
het te kunnen gebruiken, moet het CPDLC in het vliegtuig ‘inloggen’ op
het luchtverkeersleidingsysteem op de grond.
CPDLC kan door de luchtverkeersleider worden gebruikt om instructies
te geven aan piloten zoals draaien, stijgen en dalen. Of om ze naar de
optimale reishoogte te vragen, de volgende frequentie te sturen en vele
andere functies. Hierdoor wordt de belasting van de spraakfrequenties
sterk gereduceerd en daarmee de werkdruk van luchtverkeersleider en
piloot verlaagd. In het geval van een geblokkeerde spraakfrequentie is
CPDLC de beste en soms de enige methode om contact te houden met
de vliegtuigen in de sector.
Problemen ontstaan wanneer CPDLC niet werkt. De belasting van de
spraakfrequentie en de werkdruk nemen dan toe en de hierboven be-
schreven optie om op terug te vallen is dan niet meer beschikbaar.
Naast kortstondige technische problemen zijn er helaas ook onbedoelde
storingen door andere deelnemers in het luchtruim.

In het vliegverkeer wordt door sommige piloten een ‘chat-frequentie’ ge-
bruikt om tijdens de vlucht met elkaar te praten. Veel piloten stemmen
daarvoor af op frequentie 123.450 MHz. Door de drukte op deze fre-

quentie wijken piloten soms uit naar vrije frequenties. Het is belangrijk
om te weten dat tussen 136.500 MHz en 136.975 MHz de digitale da-
tafrequenties van het CPDLC-systeem liggen. Als deze geselecteerd wor-
den, is er vaak niets te horen. Hierdoor denken veel piloten dat deze fre-
quenties niet gebruikt worden en dus ‘vrij’ lijken te zijn. Als iemand in
deze frequentieband zendt, kan de dataverbinding worden gestoord.
Sterke storingen kunnen ertoe leiden dat het vliegtuig wordt ‘uitgelogd’
van het CPDLC waardoor een dataverbinding tussen piloot en luchtver-
keersleider niet meer mogelijk is.
Voor alle (hobby)vliegers en andere amateurgebruikers geldt: ook kort-
durend zenden tussen 136.500 MHz en 136.975 MHz moet omwille
van de vliegveiligheid dringend worden vermeden.
Dit artikel werd ingezonden door Maastricht Upper Area Control.
Meer informatie: https://cpdlc-mockup.eurocontrol.int n

Dit artikel werd ingezonden door Maastricht Upper Area Control.

53_05psych05lm.indd 53 17-04-2023 15:51