Pagina 40 van: Piloot en Vliegtuig Editie 05-2023

40 PILOOT EN VLIEGTUIG MEI 2023

Even terug in de tijd: in 2001 zet de Amerikaanse regering het licht op
groen om de eenmotorige Joint Strike Fighter (JSF) te ontwikkelen, de
latere F-35. De VS ziet de JSF als aanvulling op de F-22 en als vervanger
voor de F-16, F/A-18, AV-8B Harrier II en A-10 Thunderbolt.
De Amerikanen krijgen rugdekking van acht andere landen: Australië, Ca-
nada, Denemarken, Italië, Nederland, Noorwegen, Turkije en het Ver-
enigd Koninkrijk. Het megaproject wordt gegund aan defensiegigant
Lockheed Martin, die samenwerkt met zijn Amerikaanse partner Nor-
throp Grumman en het Britse BAE Systems.
Motorfabrikant Pratt & Whitney wordt de hoofdleverancier voor de F135-
motor van de JSF. Pratt & Whitney neemt de F119, die het al bouwt voor
de F-22, als uitgangspunt voor de JSF-motor. Op de achtergrond mag
General Electric gesubsidieerd blijven werken aan een eigen motor als
back-up. Op die manier wil de VS niet volledig afhankelijk zijn van de
door Pratt & Whitney te bouwen F135. Maar de voorkeur is duidelijk:
eerst P&W, dan GE. De miljarden voor de leveringen van de F135 gaan
dan ook naar Pratt & Whitney.

ZESDE GENERATIE
In 2016 lanceert de Amerikaanse regering het zogenoemde Adaptive
Engine Transition Program (AETP) met als doel om fabrikanten een mo-
tor te laten ontwikkelen voor een volgende generatie vliegtuigen. Waar

de F-35 gezien wordt als een ‘vijfde generatie gevechtsvliegtuig’, moet
de te ontwikkelen vliegtuigmotor in staat zijn om de zesde generatie aan
te drijven. Opnieuw doet zowel General Electric als Pratt & Whitney mee.
GE werkt onder de noemer ‘XA100’, P&W gebruikt de aanduiding
‘XA101’. Als eis wordt gesteld dat de nieuwe motor wordt ontworpen
met een derde luchtstroom die moet zorgen voor betere prestaties.
General Electric slaagt er in 2020 in om als eerste fabrikant een motor
met drie luchtstromen in een proefopstelling in gebruik te nemen. Er
volgt een tweede prototype en de tests verlopen volgens GE naar wens.
Zo goed zelfs, dat het bedrijf de motor aan de Amerikaanse krijgsmacht
aanbiedt als optie voor de F135 van de F-35. Met andere woorden: de
motor die bedoeld is voor de zesde generatie, kan al voor de vijfde ge-
neratie beschikbaar worden gemaakt. De XA100 wordt volgens GE tot
wel 25 procent zuiniger dan de huidige motor, wat de F-35 minder af-
hankelijk van tankvliegtuigen maakt. Bovendien zou de F-35 met de
XA100 tien procent meer vermogen leveren, twintig procent sneller ac-
celereren en dertig procent verder vliegen. En wat ook belangrijk is:
dankzij de derde luchtstroom van de XA100 kan de F-35 veel beter koe-
len. Daar profiteren volgens GE zowel de motor zelf als de boordsyste-
men van de F-35 van. Vanwege voortdurende upgrades van het vlieg-
tuig wordt er steeds meer koelend vermogen van de motor gevraagd en
de XA100 voorziet in die behoefte, aldus GE.

Het leek er begin dit jaar even op dat General Electric (GE) weer kans maakte om motorleverancier van

het F-35-gevechtsvliegtuig te worden. GE schoof zijn nieuwste motor – projectnaam XA100 – naar voren

die volgens het bedrijf op alle fronten beter is dan de huidige F-35-krachtbron van concurrent Pratt &

Whitney. Maar het Pentagon zette een streep door de plannen van GE.

PRATT & WHITNEY SLAAT AANVAL GE AF

ONTWIKKELINGEN Door: Steven van den Berg – Foto’s: Lockheed Martin/Defensie

40-41_motorf-35.indd 40 17-04-2023 13:58