Pagina 59 van: Piloot en Vliegtuig Editie 04-2023
PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2023 59
In eerdere analyses heb ik de mogelijkheden van onbe-
mande vliegtuigen besproken. Ik ben vooral ingegaan op
de positieve aspecten van ‘grote’ drones, zoals onbemande
vrachtvliegtuigen. Maar onlangs vlogen Noord-Koreaanse
drones Zuid-Korea binnen, en dit vestigt de aandacht op
het gebruik van drones als wapen.
De meest ingrijpende Noord-Koreaanse drone bereikte het
Zuid-Koreaanse presidentiële kantoor. Dergelijke aanvallen
hebben volgens mij vooral politieke en psychische gevol-
gen. De drone-aanval veroorzaakte grote onrust in verhou-
ding tot de feitelijke schade. De politieke gevolgen kunnen
groot zijn: de Zuid-Koreaanse president Yoon Suk-yeol
dreigde het militaire verdrag met Noord-Korea uit 2018 op
te zeggen als er meer Noord-Koreaanse drones het Zuid-
Koreaanse luchtruim binnenvliegen. Ditmaal waren er wei-
nig militaire gevolgen. Het is echter voorstelbaar dat, nu het
opleidingsniveau en de benodigde opleiding van militairen
steeds belangrijker worden, drones kunnen worden ingezet
om zand in de militaire machine te strooien door het aan-
vallen van personeel. Dit is echter alleen bij grootschalige
inzet, en dus bij een grootschalig conflict, een optie. Politie-
ke gevolgen kunnen op termijn echter ernstig genoeg zijn.
Het neerschieten van het passagiersvliegtuig MH-17 ver-
stoort de toch al niet beste verhouding tussen Rusland en
Nederland tot op dit moment. De betekenis van een inci-
dent zoals met de Noord-Koreaanse drone is vaak meer
een druppel die de emmer doet overlopen dan een aanlei-
ding op zichzelf, maar dat maakt dergelijke gebeurtenissen
niet minder gevaarlijk.
GROTE EN KLEINE DRONES
Volgens mij kosten preventieve maatregelen zoals bewa-
kingsvluchten met straaljagers en het afsluiten van bepaal-
de regio’s al snel meer dan de materiële schade die drones
eventueel veroorzaken. Daar staat tegenover dat drones
snel zijn te verwerven en in een liberale regio zoals Noord-
west-Europa gemakkelijk zijn te lanceren. Auto’s kunnen
ook worden gebruikt voor criminaliteit. Dat gebeurt echter
zo zelden dat niemand serieus overweegt om auto’s dan
maar te verbieden. Wel kan het volgens mij zinvol zijn om –
voor zover dat niet al gebeurt – hulpdiensten zoals politie
en brandweer in staat te stellen om indien nodig drones te
bestrijden. Het lijkt mij niet zinvol om het bestrijden van
kleine drones tot een militaire taak te maken, behalve waar
het gaat om militaire objecten. Er zijn te veel drones, ze
kunnen op veel plaatsen opstijgen en ze zijn relatief kwets-
baar. Wel is het voorstelbaar dat bijvoorbeeld vliegende ra-
darstations hulpdiensten inlichten over drones die verdach-
te bewegingen uitvoeren. Dit kan volgens mij grotendeels
automatisch gebeuren, zij het dat een radar de laag en
langzaam vliegende, kleine kunststoffen drones waarschijn-
lijk moeilijk kan opsporen. En per saldo zijn drones tot nu
toe alleen op enige schaal gebruikt voor aanvallen in con-
flictgebieden, zoals het Midden-Oosten en Korea. Dit is, zo-
als wel vaker, een dilemma voor beleidsmakers. Pak je elk
potentieel gevaar aan, met het risico dat je geld verspilt of
criminelen op ideeën brengt, dan wel wacht je tot zich inci-
denten voordoen, met als gevolg beschuldigingen dat je
achter de feiten aanloopt?
Voor grote drones ligt het probleem eenvoudiger. Er zijn er
minder van, ze zijn gemakkelijker op te sporen en de ge-
bruikers ervan zijn gemakkelijker te identificeren. De ver-
houding tussen de potentiële schade en de kosten van bij-
voorbeeld onderschepping door een gevechtsvliegtuig is
gemakkelijker te rechtvaardigen. Misschien zijn speciale,
goedkope wapens zinvol, of een ‘drone-modus’ voor be-
staande wapens. Drones vliegen tenslotte meestal lang-
zaam, zijn niet erg wendbaar en hebben weinig pantsering
of apparatuur voor elektronische oorlogsvoering aan boord.
Daarbij hoeft een drone lang niet altijd te worden vernie-
tigd; het beschadigen zodat het doel niet kan worden be-
reikt is meestal genoeg. Als de verdediging tegen drones zo
effectief is dat het gebruik ervan wordt ontmoedigd, is al
veel bereikt.
PANIEK
De drone-aanval in Zuid-Korea mag absoluut niet leiden tot
paniek. Veeleer is het een aanwijzing dat moet worden na-
gedacht over hoe moet worden omgegaan met de scha-
duwzijden van deze nieuwe ontwikkeling, even goed als dit
geldt voor bijvoorbeeld genetica en automatisering. Helaas
zien we te vaak dat er bij nieuwe ontwikkelingen eerst
mensen zijn met apocalyptische waarschuwingen, die na
de eerste paniek worden genegeerd, waarna mogelijke risi-
co’s, ook de reële, onvoldoende worden onderkend. Een
kalme afweging van de risico’s van drones lijkt mij het bes-
te, met daarbij de acceptatie van sommige, beperkte, risi-
co’s. Met bemande vliegtuigen is het niet anders. Hoe veilig
vliegen ook is, er gebeuren nog steeds ongelukken. En juist
door de aandacht voor veiligheid zijn de risico’s zo gering. Ik
wil de gevolgen van een drone-ongeval niet bagatelliseren;
het zal je maar overkomen. Maar we kunnen helaas nooit
alle risico’s uitbannen, van wat dan ook.
ANALYSE Door: Hans Heerkens
ONBEMANDE VLIEGTUIGEN: EEN RISICO?
We kunnen
nooit alle
risico’s
uitbannen
Hans Heerkens
is docent
luchtvaartindustrie
Universiteit Twente
hans.heerkens@freeler.nl
Bijschrift
59_analyseheerkens.indd 59 21-03-2023 13:35