Pagina 57 van: Piloot en Vliegtuig Editie 04-2020

PILOOT EN VLIEGTUIG april 2020 57

nen hebben zeven of negen cilinders, en die plaatsen ze soms in twee
(pakweg twintig graden gedraaide) rijen achter elkaar.

twee rijen
Twee rijen waren heel succesvol. Met tot wel vier rijen, of kransen zo u
wilt, is geëxperimenteerd. Wanhoopsprojecten vanaf het begin: het eer-
der aangestipte koelingsprobleem speelde dergelijke monsters parten,
en alleen al statistisch is het onwaarschijnlijk dat dit lang goed gaat.
De gekte werd compleet met de pratt & Whitney r-4360: een stermotor
met vier rijen, die van de zijkant op een maiskolf begon te lijken. Van-
daar de bijnaam: Corn Cob. Wangedrochten als de B-36 en de Flying
Boxcar werden ermee aangedreven. Zesenvijftig kleppen en evenveel
bougies: dan blijf je aan het sleutelen. Voor de B-36 waren dat 336 bou-
gies en evenveel kleppen (te stellen!).
Maar zelfs de versies met twee rijen waren niet heel betrouwbaar: ieder-
een kent het grapje rond de Constellation: het beste driemotorige vlieg-
tuig ter wereld. geen wonder dat de turbine het al snel gewonnen had.
Minstens zo krachtig en beduidend minder onderhoudsgevoelig.

in WO2 bleek de stermotor een onverwacht voordeel te hebben. Er zijn
gevallen bekend waarbij één cilinder er finaal afgeschoten werd, maar
de motor gewoon doordraaide. Een vloeistofgekoelde motor werd door-
gaans door één verdwaalde kogel meteen uitgeschakeld.

lichter
De stermotor was in principe ook iets lichter dan zijn broer met vloei-
stofkoeling. Het onderhoud was gemiddeld iets eenvoudiger dan bij een
motor die geheel in een koelmantel gepakt is. De reden waarom mari-
neluchtvaartdiensten altijd voor stermotoren kiezen: in de Tweede We-
reldoorlog de grummans (avenger, Wildcat, Hellcat, Tracker) van de
amerikanen, en niet te vergeten de weergaloos mooie Corsair. Ze wer-
den ingezet tegen de eveneens stermotor-aangedreven Mitsubishi Zero
van de Japanners. Het grote frontale oppervlak bleef een minpuntje,

maar als beide strijdende partijen ervoor kiezen, valt dat weer weg.
Boven land is de strijd trouwens vreemd genoeg tot het einde toe onbe-
slist gebleven: de Focke Wulf 190 hield het tot het einde toe goed uit. al
begon de warmteontwikkeling een bijkomend, maar groot nadeel op te
leveren: de hitte in de cockpit, op een halve meter afstand van de mo-
tor, was niet meer uit te houden. Eigen ervaring: voor in de Yak-52 hoef
je ‘s winters op vierduizend voet de verwarming niet aan te zetten; in de
achterste cockpit schiet de verwarming echter tekort.
Na de oorlog waren de meest succesvolle airliners (DC-4, DC-6 en DC-
7 en Constellation) allemaal voorzien van stermotoren. Van de civiele
aVrO lancastrian, met z’n vier vloeistofgekoelde Merlins, hebt u waar-
schijnlijk niet eens gehoord. Maar misschien kunnen grotere geesten
dan ik hier hun licht eens over laten schijnen, over het hoe en waarom
in dit verband.

held
De stermotor was de held van de eerste vijftig jaar van de luchtvaart.
Om daarna in no-time vergeten te worden. Een paar weken geleden
kwam een student lucht- en ruimtevaart van de TU-Delft op bezoek bij
postbellum op Teuge. Hij wist maar nèt wat het was, dat merkwaardige
ronde apparaat. Hij had er tijdens zijn studie niks over gehoord. Turbines,
daar draait alles om.
Er zit iets stoers in de stermotor. Zoals staartwielpiloten zich verheven
voelen boven iedereen die met een neuswiel rondrommelt, zo voelt de
stermotor-vlieger zich zwaar superieur aan al dat gepeupel dat met
boxertjes vliegt.
Zelfs de turbinemotor wint het nauwelijks van de stermotor: de eigenaar
is vergelijkbaar met een Tesla-rijder op een lamborghini-bijeenkomst:
technisch is hij de winnaar, maar hij zit alleen aan de bar.
Het geluid van de stermotor alleen al: een vriendin zonder enige kennis
van zaken aanschouwde eens een low pass van Martin Schoonderbeek
in zijn pH-DTM en zei prompt: dat klinkt als een vliegtuig uit een span-
nende mannenfilm. Steek dat in je zak, stermotorvlieger!

Bijschrift

??

? ?

??

??

achterzijde Vedeneyev M-14. Met reden: oneven aantal cilinders. Een stermotor lekt nu eenmaal olie.

great lakes 2T-1a-2 . Stermotor in museum in lisse.

56-57_stermotoryak.indd 57 16-03-20 16:33